Το σύνδρομο της Στοκχόλμης είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο όμηροι εκφράζουν συμπάθεια και συμπόνοια προς τους απαγωγείς τους, μερικές φορές υπερασπιζόμενοι και ταυτιζόμενοι με τους απαγωγείς.
Πήρε το όνομά του από μία ληστεία τραπέζης με ομηρία το 1973, στη Στοκχόλμη της Σουηδίας.
Οι ληστές κράτησαν επί έξι ημέρες ως ομήρους τέσσερις υπαλλήλους της τράπεζας. Στη διάρκειά τους, οι εργαζόμενοι ανέπτυξαν συναισθήματα συμπάθειας προς τους ληστές. Όταν τελικά ελευθερώθηκαν, αρνήθηκαν να καταθέσουν εναντίον τους. Συγκέντρωσαν επίσης χρήματα για να πληρώσουν την υπεράσπισή τους.
Σήμερα οι αναφορές στο Σύνδρομο της Στοκχόλμης έχουν επεκταθεί πέρα από τις γνωστές περιπτώσεις θυμάτων απαγωγών ή ομηρίας:
-Σε περιπτώσεις αρρωστημένης – κακοποιητικής σχέσης συζύγων,
-Σχέσεις που δημιουργούνται με κοινούς εκβιαστές \ εμπόρους ναρκωτικών,
-Σχέσεις ανάμεσα σε πόρνες και τους προαγωγούς τους,
-Σχέσεις εξουσίας μεταξύ δασκάλων – μεντόρων και μαθητών – μαθητριών (που μπορεί να περιλαμβάνει σεξουαλική σεξουαλική κακοποίηση ή να στηρίζεται στο δίπολο αυθεντία – εξουσιαστής απ’ τη μια, αδύναμος εξουσιαζόμενος απ’ την άλλη).
-Σε παιδική κακοποίηση
-Κακοποίηση αθλητή από προπονητή ( ακραίες, επίπονες, καταστροφικές προπονήσεις που ο αθλητής ανέχεται επειδή πιστεύει ότι ο προπονητής του ξέρει ποιο είναι το καλύτερο, αλλά και σεξουαλική παρενόχληση )
-Τέλος, αρκετοί οικονομικοί αναλυτές, αποδίδουν στο Σύνδρομο της Στοκχόλμης τόσο τις επιλογές των νεοελλήνων στην κάλπη, όσο και την ανοχή τους σε καταστροφικές πολιτικές προς την πατρίδα τους.
Ερμηνεύεται ως ένας μηχανισμός επιβίωσης, κατά τον οποίο μετριάζεται από το θύμα μια ενδεχόμενη, μεταγενέστερη βλάβη. Έτσι καταλήγει να επιδείξει συμμόρφωση και ευγνωμοσύνη στο θύτη. Από άλλους αναφέρεται ως «δεσμός τρόμου» ή «τραυματικός δεσμός».
Πρόκειται για μια αντίδραση του ατόμου στο τραύμα του, αντίδραση στο να γίνει θύμα. Η ταύτιση με τον επιτιθέμενο είναι ένας τρόπος που το ίδιο το “εγώ” υπερασπίζεται τον εαυτό του.
Είναι ένα παράδειγμα αμυντικού μηχανισμού, στο οποίο το άτομο αναπτύσσει συναισθηματική προσκόλληση με το πλησιέστερο ισχυρό ενήλικα – το θύμα επιλέγει να παραμείνει πιστός στο θύτη του.
Τα θύματα έχουν την αίσθηση ότι είναι πάντα υπό στενή παρακολούθηση. Για την επιβίωση τους, αρχίζουν να υιοθετούν την οπτική του θύτη τους. Αυτή η ανάγκη επιβίωσης και η ταύτιση με τον θύτη, μπορεί να γίνει τόσο έντονη που το θύμα αναπτύσσει θυμό προς εκείνους που προσπαθούν να βοηθήσουν.
Τα συμπτώματα του συνδρόμου της Στοκχόλμης
– Τα θύματα έχουν θετικά συναισθήματα προς το θύτη (π.χ. συμπάθεια, συμπόνια, ανάγκη να τον προστατεύσουν, να τον υποστηρίξουν, να τον βοηθήσουν, ακόμα και αγάπη). Εκδηλώνουν επίσης συμπάθεια για τις πεποιθήσεις και την συμπεριφορά του θύτη.
– Τα θύματα έχουν αρνητικά συναισθήματα προς την οικογένεια, τους φίλους τους ή τις Αρχές.
– Ο θύτης αναπτύσσει θετικά συναισθήματα προς το θύμα
Θετικά συναισθήματα προς τον απαγωγέα ή τον κακοποιητή
Το θύμα αποσυνδέεται από το τεράστιο προσωπικό άγχος επιβίωσης που βιώνει, εξαιτίας της τρομοκρατίας που εξασκεί ο θύτης. Το θύμα αρχίζει να συμφωνεί με τις απόψεις και θέσεις του θύτη και υιοθετεί ορισμένες πτυχές της δικής του προσωπικότητας. Με τον τρόπο αυτό, το θύμα αρχίζει να μαθαίνει πώς να κατευνάσει και να ευχαριστήσει τον θύτη, ώστε να διασφαλίσει ευνοϊκή μεταχείριση. Μερικά θύματα μπορούν να μοιράζονται ακόμη και προσωπικές πληροφορίες σε μια προσπάθεια να εγκαταστήσουν δεσμό με τον θύτη τους και να προκαλέσουν τον οίκτο του. Αυτός ο εγκαθιστάμενος δεσμός, προκαλεί με τη σειρά του αντικρουόμενα συναισθήματα (π.χ., οργή και οίκτο) και παράλογη ανησυχία για την κατάσταση του θύτη. Το θύμα μπορεί να αγνοήσει ακόμη και τις δικές του ανάγκες.
– Στο θύμα έχει δοθεί μια «επιλογή» – ή την αρρωστημένη «σχέση» με τον θύτη του ή την σχέση με την οικογένεια του. Επειδή το θύμα τελικώς πιστεύει ότι η επιλογή της οικογένειας θα οδηγήσει σε αρνητικές συνέπειες, η οικογένεια έρχεται πάντα δεύτερη.
– Το θύμα μιας τέτοιας κατάστασης είναι έτοιμο να πει ότι η οικογένεια του προσπαθεί να καταστρέψει την υπέροχη «σχέση» που έχει με τον θύτη του. Όσο περισσότερο πιέζεται ψυχολογικά το θύμα, τόσο περισσότερο θα εκδηλώνει απόσταση απ’ τους αγαπημένους του.
Μετά την απελευθέρωση, ένα άτομο με σύνδρομο της Στοκχόλμης μπορεί να συνεχίσει να έχει θετικά συναισθήματα για τον απαγωγέα του. Ωστόσο, μπορεί επίσης να παρουσιαστούν, κατάθλιψη , άγχος και διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) .